อยากมี Ebook ไว้บริการสมาชิก จะทำอย่างไร?

มีคำถามจากบรรณารักษ์ห้องสมุดเฉพาะแห่งหนึ่งว่า ทางผู้บริหารอยากให้ห้องสมุดปรับให้เป็นห้องสมุดอิเลคโทรนิคส์ หรืออย่างน้อยให้มีบริการอ่าน Ebook ผ่านเว็บไซต์หรือแอปมือถือได้ จะต้องทำอย่างไร และโปรแกรม Digital Librarian ทำได้หรือไม่…?

คิดว่า หลายท่านอาจต้องตอบคำถามแบบเดียวกันนี้กับทางผู้บริหารเช่นกัน จึงขออธิบายในฐานะที่เคยศึกษามาอยู่บ้าง อย่างนี้ครับ

คือสื่อของห้องสมุด แยกได้เป็น 2 ประเภท คือแบบจับต้องได้ เช่นหนังสือที่เป็นตัวเล่ม กับแบบจับต้องไม่ได้ ซึ่งส่วนใหญ่จะนึกถึง หนังสืออิเลคโทรนิคส์หรือ Ebook

การบริหารจัดการสื่อ 2 แบบนี้ จึงแตกต่างกัน เพราะสื่อที่จับต้องได้ ผู้ใช้บริการจะอ่านหรือยืมหรือคืน ก็ต้องมาที่ห้องสมุด ขณะที่สื่อแบบ Ebook ผู้ใช้บริการสามารถเปิดอ่านหรือยืมหรือคืน ผ่านคอมพิวเตอร์ โทรศัพท์เคลื่อนที่ แท็บเล็ตฯลฯ ได้ทันที ไม่ต้องเดินทางมาห้องสมุด

ในการให้บริการสื่อที่จับต้องได้ เป็นแบบที่เราเห็นกันทั่วๆ ไปตามห้องสมุดต่างๆ ในการทำงานหลักๆ คือต้องลงทะเบียนให้รายละเอียดหนังสือ เพื่อให้ผู้ใช้บริการสามารถค้นหาว่ามีหนังสือที่ต้องการหรือไม่ผ่านระบบสืบค้น มีระบบลงทะเบียนสมาชิก และระบบยืมคืน เพื่อให้บริการยืมคืน

ส่วนการให้บริการสื่อแบบ Ebook ทางห้องสมุด แทบไม่ต้องทำอะไรเลย เพราะปัจจุบันมีบริษัทมากมายที่ได้ทำการรวบรวม Ebook จากสำนักพิมพ์ต่างๆ (ลักษณะคล้ายโบรคเกอร์) มาเสนอขายให้ห้องสมุดเลือกซื้อตามความต้องการและงบประมาณ การบริหารจัดการต่างๆ ทางบริษัทที่ให้บริการจะเป็นผู้จัดการทั้งหมด ไม่เว้นแม้แต่เรื่องการให้บริการยืมคืน ห้องสมุดจึงมีหน้าที่หล้กๆ คือของบประมาณ และเลือกซื้อหนังสือที่ต้องการเท่านั้น

ข้อสังเกตคือ ความหลากหลายของหนังสือ รวมถึงคุณภาพหนังสือของแต่ละบริษัทจะแตกต่างกัน ขึ้นอยู่กับศักยภาพของบริษัทนั้นๆ ว่า สามารถติดต่อสำนักพิมพ์อะไร ได้สำนักพิมพ์มากน้อยขนาดไหน (ตรงนี้แตกต่างจากหนังสือที่จับต้องได้ เพราะห้องสมุดสามารถเลือกซื้อหนังสือจากสำนักพิมพ์ไหนก็ได้) การคิดค่าบริการก็จะแตกต่างกัน ตั้งแต่ค่าแรกเข้าปีแรก ค่าบริการรายปี หากห้องสมุดใดสนใจควรสอบถามเงื่อนไขต่างๆ เหล่านี้ให้ชัดเจน เพราะอาจมีผลเป็นงบประมาณผูกพัน

อย่างไรก็ดี ขอหมายเหตุไว้สักนิดว่า จากการสอบถามไปยังสำนักพิมพ์ใหญ่ๆ ระหว่างหาข้อมูลให้ลูกค้าที่สนใจอยากมี Ebook เพื่อให้บริการสมาชิกพบว่า สำนักพิมพ์เหล่านี้ ไม่สนใจขาย Ebook ให้ห้องสมุดเพื่อนำไปให้บริการยืมคืน รวมถึงไม่สนใจขายสิทธิ์ให้กับบริษัทโบรคเกอร์ด้วย โดยมุ่งที่จะขายถึงมือผู้อ่านโดยตรง การซื้อและการอ่าน จะมีโปรแกรมหรือแอปสำหรับตรวจสอบสิทธิ์การเปิดอ่านเป็นของสำนักพิมพ์เอง

สำหรับห้องสมุดที่ต้องการให้มี Ebook สำหรับให้บริการสมาชิก โดยใช้บริการของบริษัทโบรคเกอร์ ถ้ายังนึกภาพไม่ออกว่ารูปแบบเป็นอย่างไร ลองเข้าเว็บไซต์ https://www.2ebook.com/ ดูนะครับ ลองคลิ๊ก Enter ตรง Digital Library ในนั้นจะแสดงรายชื่อห้องสมุดที่เป็นลูกค้าของเขา ซึ่งมีมากมายได้แก่ หอสมุดแห่งชาติ ห้องสมุดมหาวิทยาลัยต่างๆ หากเราใช้บริการของ 2ebook เราก็จะมีชื่อห้องสมุดอยู่ในนั้น

อ่านมาถึงตรงนี้ บางท่านอาจสงสัยว่า ทำไมสำนักพิมพ์ใหญ่ จึงไม่สนใจขาย Ebook ให้โบรคเกอร์นำไปจำหน่าย หรือทำไมโบรคเกอร์จึงเป็นผู้ดูแลเรื่องการยืมคืนเอง เหตุผลหลัก น่าจะเป็นเพราะต้องดูแลเรื่องลิขสิทธิ์ครับ ดังนั้น Ebook ที่เราซื้อตามที่ได้สอบถามมา ตัวไฟล์ Ebook ไม่ได้ถูกส่งมาให้ห้องสมุด การซื้อเป็นเพียงการซื้อสิทธิ์การเข้าใช้งานเท่านั้น แต่อันนี้ไม่ได้เป็นข้อเสียหรือผิดปรกติอะไรนะครับ (แต่ก็มีผู้บริหารองค์กรบางองค์กร ไปมองว่า มันดูแปลกๆ เหมือนซื้อแล้วไม่ได้ของ เลยไม่อนุมัติจัดซื้อก็มี)

เรื่องลิขสิทธิ์ มีบางท่านเข้าใจว่า สามารถสแกนหนังสือในห้องสมุดทำเป็น Ebook เพื่อให้บริการสมาชิกได้ จริงๆ คือถ้าเป็นหนังสือที่มีลิขสิทธิ์จะทำไม่ได้ แต่ถ้าเป็นหนังสือหรือเอกสารขององค์กรหรือหน่วยงานของเราเองอันนี้ทำได้ และอยากแนะนำให้ทำ

ตัวอย่างเช่นห้องสมุดหน่วยงานราชการ ที่มี หนังสือ เอกสาร ผลงานวิชาการ ข้อกำหนดกฎเกณฑ์ ฯลฯ ที่หาดูหาอ่านตามห้องสมุดทั่วไปได้ยากหรือหาไม่ได้เลย การทำให้เป็น Ebook เพื่อให้ประชาชนสามารถเข้าถึง เปิดอ่าน เปิดดูได้จากทุกที่ทุกเวลา จะดูมีประโยชน์ กว่าเก็บรักษาไว้ในภายในห้องสมุดเท่านั้น หรือห้องสมุดสถาบันการศึกษา อาจให้นักเรียน นักศึกษา ส่งรายงาน วิทยานิพนธ์ ฯลฯ มาในรูปแบบไฟล์ ให้ทางห้องสมุดนำไปลงทะเบียนในระบบ เพื่อให้สมาชิกอื่น ได้ดู ได้อ่าน ได้ศึกษาค้นคว้า เป็นต้น

ซึ่งโปรแกรม Digital Librarian จะเข้ามามีบทบาทรองรับในส่วนนี้ครับ นอกจากนี้ ปัจจุบันมี Ebook ที่แจกฟรี หรือเปิดให้เข้าไปอ่านได้โดยไม่ต้องสมัครสมาชิก หากห้องสมุดต้องการนำมาลงทะเบียนเพื่อให้สมาชิกห้องสมุด สามารถค้นและพบ และเปิดอ่านได้ โปรแกรมก็สามารถรองรับความต้องการในส่วนนี้ได้เช่นกัน

กล่าวโดยสรุป โปรแกรม Digital Librarian เป็นโปรแกรมสำหรับบริหารจัดการสื่อสารสนเทศในห้องสมุดที่จับต้องได้ และคาบเกี่ยวกับสื่อแบบ Ebook ในส่วนที่เป็นลิขสิทธิ์ของหน่วยงาน หรือเป็น Ebook ที่แจกฟรีไม่มีปัญหาเรื่องลิขสิทธิ์

ส่วน Ebook ของหนังสือทั่วไป หากห้องสมุดต้องการ จะต้องใช้บริการกับบริษัทโบรคเกอร์ ซึ่งมีอยู่หลายบริษัท แต่หากไม่มีงบประมาณในส่วนนี้ อาจใช้วิธีรวบรวมเว็บไซต์สำหรับอ่าน Ebook จากแหล่งต่างๆ มาทำเป็น Link เพื่อให้ผู้ใช้บริการคลิ๊กเข้าไปค้นหา เปิดอ่านได้ทันที เช่นของ TKpark ซึ่งมี Ebook และสื่อแบบวิดิทัศน์ รวมมากกว่า 16,000 รายการให้อ่าน ให้ดูฟรี ซึ่งโปรแกรม Digital Librarian ก็มีหน้าสำหรับให้ใส่ลิงค์ เช่น ลิงค์ของ TKpark ก็ใส่ https://www.tkpark.or.th/tha/library#digital-library ที่หน้าจัดการ ซึ่งจะไปแสดงชื่อและลิงค์ที่หน้าสืบค้นผ่านเว็บ บราวเซอร์ ของโปรแกรม Digital Librarian ได้ทันที